Aquilino Ribeiro

Aquilino Ribeiro, un dos autores cume da narrativa portuguesa do século XX, naceu en Sernancelhe, Carregal de Tabosa, nas Terras do Demo, na Beira Alta, en 1885 e morreu en Lisboa en 1963. Foi novelista (Andan faunos polos bosques, A batalla sen fin, A casa grande de Romarigâes, O home que matou o Demo, Cando os lobos ouvean, Terras do Demo, Fillas de Babilonia, Aventura marabillosa, Mónica, O arcanxo negro, Lápidas partidas, Cinco reis de xente, A vía sinuosa, etc), contista (Camiños errados, Estrada de Santiago, Xardín das tormentas, Cando lle cae a pluma ó Gabilán, O Malladiñas, etc), autor teatral (Caída no Inferno, O manto da Nosa Señora), ensaísta sobre literatura e arte, autor de libros de viaxes e impresións, pintor dos costumes populares (Aldea -Terra, xente e bichos-, O home da nave), historiador (Príncipes de Portugal, Portugueses das sete partidas, Constantino de Braganza), crítico literario, biógrafo, etnógrafo, polemista, traductor ó portugués de Cervantes e de Xenofonte, historiador dos costumes relixiosos (O libro do menino Deus) e autor de libros para nenos (Romance da Raposa e Arca de Noé, IIIª clase). Escribiu máis de 60 libros.

O seu primeiro libro, O Xardín das tormentas, 1913, saíu cando tiña 28 anos e foi unha revelación. Aquilino fixo visible un mundo rural de gran forza dramática. Moitos dos seus libros xiran en torno a ese mundo, que moito debeu de amar. Foi un rexionalista literario e un esquerdista político. Por ser demócrata e de esquerdas, por defender ó seu pobo e buscar a xustiza, foi perseguido no seu país e tivo que exiliarse a Francia en varias ocasións. Estudiou en Lamego e na universidade de Viseu, Filosofía e Teoloxía, foi cristián e revolucionario. En 1907, ós 22 anos, era conspirador en Lisboa. Estoupoulle no cuarto que ocupaba a dinamita que tiña gardada para o Comité Revolucionario, e metérono preso. Fuxiu, foi a Franza. Escribiu en París o seu primeiro libro. En 1914 volveu a Portugal, foi profesor na Liceu Camoês e conservador da Biblioteca Nacional. En 1917, ano da revolución rusa, tiña 32 anos. En 1927 volveu a París, co movimento revolucionario de Febreiro. Regresou a Portugal en 1928, foi detido e volveu fugarse. Loitou sempre contra as longas dictaduras (Salazar, sobre todo) que aferrollaron o seu país neste século.

Foi un escritor de vangarda e ó mesmo tempo recuperou para a lingua literaria multitude de arcaísmos e ruralismos. É por eso máis difícil a súa versión a outros idiomas. Pero tamén é máis auténtica a súa obra e está máis preto do pobo que lle deu o ser. A crítica sinala que na súa literatura aparece a máis rica experiencia artística do noso tempo en Portugal. Sitúano á altura de Camilo Castelo- Branco e de Eça de Queiroz. Óscar Lópes afirma que o máis abondoso e ricaz portugués literario desde Camilo é o de Aquilino.

Ribeiro é un depurado estilista. A ciencia do seu estilo tíraa das vellas crónicas, fai incursións na lingua rústica e na fala suburbial e coloquial das cidades, nas xergas locais. Ten unha notabilísima erudición, disimulada cun ton familiar, ás veces sarcástico ou violento, ás veces amable. A súa preocupación formal non diminúe, senón que se acentúa nos relatos para nenos. Vemos no Romance que rico e divertido é o idioma no que escribía.

Son tres os principais rasgos que se sinalan na súa obra: A revelación da forza profunda e bárbara do mundo rústico, unha mística pagá e materialista, unha confusión de homes, animais e terra; a atracción da urbe e unha visión cosmopolita, non contradictoria coa anterior; e un escepticismo sorridente ó estilo de Anatole France, de quen foi admirador confeso. Xunto a esto podemos engadir o uso de motivos bíblicos nas súas alegorías, unha visión comprometida, pero non panfletaria, e o realismo vivo e pintoresco, nada plano nin simple, afastado do costumismo. As Terras do Demo, onde naceu, son pobres terras de toxeiras, xestas, codesos, que tal vez marcaban o límite sur da Gallaecia xa anterior a Roma. Por eso as súas tradicións, a súa cultura material e espiritual son galegas. Case toda a obra de Aquilino conta esa vida como era nos séculos XIX e principios do XX. Por eso, como dixo Ferrín, contén unha substancia secreta que lles fai confidencias cómplices ós galegos de hoxe. Aquilino logrou cristalizar a topografía real e máxica do seu país. Con el empeza unha xínea de escritores de grande altura na frase, no léxico e no estilo. Desa caste son Miguel Torga e Bento da Cruz.