terça-feira, 29 de abril de 2008

Amizade Ga(li)za-Israel


Esta foto tamén está manipulada?

domingo, 27 de abril de 2008

CHUPASANGUES DE CINE



A comenzos dos anos 60 (era eu cativo, non podía ter máis de seis ou sete anos), proxectáronse en Lugo algunhas películas de terror: Drácula, Frankenstein, O home-lobo, A momia… Nunca souben ben que versións foron as que se proxectaron neses anos, todas seguidas, en poucos meses. Non souben se foran as versións americanas en branco e negro (Drácula, 1931, Tod Browning –ou Karl Freund?-, con Bela Lugosi no papel do vampiro; Frankenstein, 1931, James Whale, con Boris Karloff no papel de monstro; A momia, 1932, Karl Freund, con Boris Karloff; A noiva de Frankenstein, 1935, James Whale, con Boris Karloff; O home lobo, 1941, Curt Siodmak, con Bela Lugosi e Lon Chaney jr.; A sombra de Frankenstein, 1938, Rowland V. Lee, con Boris Karloff; Frankenstein e o home lobo, Roy W. Nelly, 1943; A zíngara e os monstros, 1944, Erle C. Kenton; A mansión de Drácula, Erle C. Kenton, 1945. Nestas dúas últimas películas aparecían xuntos Drácula (John Carradine!), o lobishome (Lon Chaney jr.) e a criatura (Glenn Strange)) ou as inglesas da Hammer, máis atrevidas e con moito sangue vermello (Drácula, 1958, Terence Fisher, con Peter Cushing e Christopher Lee; A maldición de Frankenstein, Terence Fisher, 1957). E nunca o souben porque eu, daquela, era moi neno e, naturalmente, non vin esas películas.

Que non as vise non quere decir que non as soubese de memoria. Sabíaas, escena a escena. Cando, varios anos despois, puiden velas no cine (a televisión só estaba nacendo e como moito vía nela “El Virginiano” e “Bonanza”), non me colleron por sorpresa.

Nas tristes tardes do franquismo as cousas eran así: na fin de semana (de venres a domingo) os cines proxectaban “estrenos”, o resto dos días repoñían películas vellas. Pensándoo agora, unha marabilla. Porque aínda que os estrenos non o eran (unha película estrenada en USA tardaba anos en chegar a España. Cando se estrenaba en Madrid iniciaba un percorrido por provincias. Había poucas copias, e estas ían de cine en cine. Cando chegaban a Lugo pasaran meses, ou anos. E moitas películas non se estrenaban ou eran víctimas da censura), a posibilidade de ver filmes antigos constituía unha realidade. Se xuntamos iso aos ciclos que despois se puideron ver na televisión, que rica formación cinematográfica tivemos os nenos da miña xeración, en comparanza coa brutal miseria que teñen que soportar os desta, e aínda se atreven a decir que estamos na “cultura audiovisual”. Cultura?

Lugo era unha cidade escura, sen luz. Rúas desertas case sen farolas, carrís sen unha bombilla e sen casas, muros altos, sabugueiros e piñeiros, chousas, valados, o medo omnipresente aos chupasangues e ao coche do chupasangues, pouca construcción e moitas sombras cando saíamos do colexio cara a casa. Invernos longos, tardes pasadas nos portais, onde os nenos, á luz escasa da única bombilla, ou sen ela, escoitabamos como os maiores nos contaban as películas que eles, xa mozotes, puideran ver. E esas películas eran sempre as mesmas: Drácula, Drácula, Drácula…

segunda-feira, 14 de abril de 2008

APOTEOSE DA LENDA URBANA: ÚLTIMOS AVATARES



Aínda perduran os mitos soterrados pola enxurrada do cristianismo ou disimulados, disfrazados e caracterizados cun hábil verniz cristianizante. Por iso os evemeristas din que non existen e que os “mouros” son un reflexo en negativo dos propios labregos. Enorme disparate! Sinalemos, porén, que este paradoxo non fai máis que confirmar a desteoloxización do propio mito: pasamos de mitos panteístas e animistas a mitos cristiáns xa case abandonados. De deusas en todos os castros, a un só deus nas igrexas. E os miragres dese deus son xa incribles…semellan contos.

Desapareceron, por tanto, o conto, a lenda e o mito? Vai desaparecer a literatura oral? Pode o ser humano vivir sen mitos, sen contos e sen lendas?

A resposta é nos tres casos non. Os contos deron paso aos chistes (chistes, pero non na terminoloxía de Aarne), que son contos de transmisión oral con tendencia á brevidade e ao ridículo, a ser estupefacientes e enxeñosos e nos que xa nin recoñecemos a sombra de ningún deus: están apegados á realidade. Son hiperrealistas. E abundantísimos.

O auxe da ciencia no século XIX e XX abocounos a unha situación na que as masas configuraron un mito novo, a propia ciencia, que vén sustituír ás vellas crenzas. Así, os novos mitos (que funcionan exactamente do mesmo xeito que os vellos) xa non se refiren a deuses, pero si a personaxes invisibles, extraterrestres, etc. Iso si, sempre cun verniz científico. Estamos no reino das pseudociencias: a ufoloxía, a criptozooloxía, o curandeirismo. Un a un, os relatos coinciden punto a punto cos relatos da antigüidade sobre anxos, fadas, mouras, monstros, deuses, etc. Son pezas narrativas caracterizadas pola verosimilitude e o intento de explicación das orixes e, como sucedía cos vellos mitos, tenden a confundirse coa lenda (agora aínda máis, pois os OVNIS aparécense en tempo inmediato).

E a lenda? A lenda tamén mudou. Agora temos a lenda urbana, moderno avatar sen seres míticos, mais con testemuñas (un amigo dun amigo), lugares reais, tempo inmediato, narrada como un sucedido auténtico, relacionada coa vida moderna e tan, tan boa, que é demasiado boa para ser certa. Así as define Jan Harold Brunvand: Estas fábulas populares describen feitos supostamente reais (aínda que estraños) que lle sucederon a un amigo dun amigo. E xeralmente cóntanas persoas fiables cun estilo crible, porque eles cren que son certas. Os escenarios e feitos das lendas urbanas son realistas e recoñecibles (casas, hoteis, oficinas, centros comerciais, estradas, etc.) e os seres humanos que as protagonizan son persoas normais. Pero os incidentes estraños, cómicos ou aterradores que acontecen van un paso máis alá do crible. E niso estamos, na apoteose da lenda urbana, última (de momento) mudanza de algo inmortal que xa non fala de heroes, de deuses, de trasnos, de demos, de fantasmas, de aventureiros, de muiñeiros, de cregos, de cabaleiros, de namorados, nin sequera de persoas normais pero afortunadas, senón, sinxelamente de ti, de min e do veciño do sexto. Iso si, pásalles cada cousa!

domingo, 6 de abril de 2008

Aquilino Ribeiro


Aquilino Ribeiro, un dos autores cume da narrativa portuguesa do século XX, naceu en Sernancelhe, Carregal de Tabosa, nas Terras do Demo, na Beira Alta, en 1885 e morreu en Lisboa en 1963. Foi novelista (Andan faunos polos bosques, A batalla sen fin, A casa grande de Romarigâes, O home que matou o Demo, Cando os lobos ouvean, Terras do Demo, Fillas de Babilonia, Aventura marabillosa, Mónica, O arcanxo negro, Lápidas partidas, Cinco reis de xente, A vía sinuosa, etc), contista (Camiños errados, Estrada de Santiago, Xardín das tormentas, Cando lle cae a pluma ó Gabilán, O Malladiñas, etc), autor teatral (Caída no Inferno, O manto da Nosa Señora), ensaísta sobre literatura e arte, autor de libros de viaxes e impresións, pintor dos costumes populares (Aldea -Terra, xente e bichos-, O home da nave), historiador (Príncipes de Portugal, Portugueses das sete partidas, Constantino de Braganza), crítico literario, biógrafo, etnógrafo, polemista, traductor ó portugués de Cervantes e de Xenofonte, historiador dos costumes relixiosos (O libro do menino Deus) e autor de libros para nenos (Romance da Raposa e Arca de Noé, IIIª clase). Escribiu máis de 60 libros.

O seu primeiro libro, O Xardín das tormentas, 1913, saíu cando tiña 28 anos e foi unha revelación. Aquilino fixo visible un mundo rural de gran forza dramática. Moitos dos seus libros xiran en torno a ese mundo, que moito debeu de amar. Foi un rexionalista literario e un esquerdista político. Por ser demócrata e de esquerdas, por defender ó seu pobo e buscar a xustiza, foi perseguido no seu país e tivo que exiliarse a Francia en varias ocasións. Estudiou en Lamego e na universidade de Viseu, Filosofía e Teoloxía, foi cristián e revolucionario. En 1907, ós 22 anos, era conspirador en Lisboa. Estoupoulle no cuarto que ocupaba a dinamita que tiña gardada para o Comité Revolucionario, e metérono preso. Fuxiu, foi a Franza. Escribiu en París o seu primeiro libro. En 1914 volveu a Portugal, foi profesor na Liceu Camoês e conservador da Biblioteca Nacional. En 1917, ano da revolución rusa, tiña 32 anos. En 1927 volveu a París, co movimento revolucionario de Febreiro. Regresou a Portugal en 1928, foi detido e volveu fugarse. Loitou sempre contra as longas dictaduras (Salazar, sobre todo) que aferrollaron o seu país neste século.

Foi un escritor de vangarda e ó mesmo tempo recuperou para a lingua literaria multitude de arcaísmos e ruralismos. É por eso máis difícil a súa versión a outros idiomas. Pero tamén é máis auténtica a súa obra e está máis preto do pobo que lle deu o ser. A crítica sinala que na súa literatura aparece a máis rica experiencia artística do noso tempo en Portugal. Sitúano á altura de Camilo Castelo- Branco e de Eça de Queiroz. Óscar Lópes afirma que o máis abondoso e ricaz portugués literario desde Camilo é o de Aquilino.

Ribeiro é un depurado estilista. A ciencia do seu estilo tíraa das vellas crónicas, fai incursións na lingua rústica e na fala suburbial e coloquial das cidades, nas xergas locais. Ten unha notabilísima erudición, disimulada cun ton familiar, ás veces sarcástico ou violento, ás veces amable. A súa preocupación formal non diminúe, senón que se acentúa nos relatos para nenos. Vemos no Romance que rico e divertido é o idioma no que escribía.

Son tres os principais rasgos que se sinalan na súa obra: A revelación da forza profunda e bárbara do mundo rústico, unha mística pagá e materialista, unha confusión de homes, animais e terra; a atracción da urbe e unha visión cosmopolita, non contradictoria coa anterior; e un escepticismo sorridente ó estilo de Anatole France, de quen foi admirador confeso. Xunto a esto podemos engadir o uso de motivos bíblicos nas súas alegorías, unha visión comprometida, pero non panfletaria, e o realismo vivo e pintoresco, nada plano nin simple, afastado do costumismo. As Terras do Demo, onde naceu, son pobres terras de toxeiras, xestas, codesos, que tal vez marcaban o límite sur da Gallaecia xa anterior a Roma. Por eso as súas tradicións, a súa cultura material e espiritual son galegas. Case toda a obra de Aquilino conta esa vida como era nos séculos XIX e principios do XX. Por eso, como dixo Ferrín, contén unha substancia secreta que lles fai confidencias cómplices ós galegos de hoxe. Aquilino logrou cristalizar a topografía real e máxica do seu país. Con el empeza unha xínea de escritores de grande altura na frase, no léxico e no estilo. Desa caste son Miguel Torga e Bento da Cruz.

El País de Nunca Hamás