Dobre ou nada

En 1884, moitos anos antes de que Sigmun Freud elaborase os conceptos de inconsciente, de pulsión de vida e de morte, principios de realidade e de placer, e ego, illud e superego como compoñentes distintos da personalidade e da interpretación dos soños como realización dun desexo latente, un escocés tísico escribiu O estraño caso do Doutor Jekyll e Mister Hyde, no que non só se adiantan todas estas ideas, senón mesmo as posteriores de represión cultural da agresividade e da sexualidade. Non debe por iso pensarse que Robert Louis Stevenson escribiu un tratado filosófico. Moi ao contrario, a novela é unha áxil narración que unha noite lle foi suxerida por un pesadelo. O certo é que Stevenson, un dos máis grandes escritores da historia, tratou en diversas ocasións o tema do dobre, do alter ego, como tal no conto asombroso e atroz Markheim, de final sorpresivo.
Pero se o lector cre, porque viu algunha das innumerables versións perpetradas no celuloide, que coñece a obra, estará moi enganado. O cine traicionou a Stevenson e matou a sorpresa final. Hyde e Jekyll son un só, pero na novela non o descubrimos ata a páxina 90. Ademais, non se trata de que Jekyll é bo e Hyde é malo, senón que, como dixo Nabokov, a transformación de Jekyll supón unha concentración do mal preexistente nel. Chesterton suliñou que a clave desta historia non está en descubrir que un home é dous homes, senón na percepción de que os dous son un só. O cerne da historia non está en que un home pode desprenderse da súa conciencia, senón en que non pode.
Stevenson, que percorreu os camiños da aventura, do terror psicolóxico e da narrativa fantástica en relatos como Olalla, O ladrón de cadáveres, O demo na botella, acometeu en O Doutor Jekyll un tour de force estilístico e abriu a contemplación dos abismos da alma humana, moi en liña con E. A. Poe. Porque é necesario aclarar que o fantástico en Stevenson está enormemente próximo á realidade e que non hai monstros nin pantasmas: Hyde non é unha besta, é sinxelamente demasiado humano, mesmo é un home minúsculo, porque nos humanos o mal está reprimido e só medra na sombra.
Poeta, narrador, ensaísta literario e científico, o grande Stevenson é un dos cumes da literatura universal. Lembremos só A illa de tesouro, A frecha negra, Secuestrado, O señor de Ballantrae. Lembremos que os nativos de Samoa, onde morreu, lle chamaban Tusitala, o que conta historias, e lembremos que Borges, no seu poema Los justos sinala, entre os once tipos de persoas que están salvando o mundo, a El que agradece que en la tierra haya Stevenson.